กะทกรก ยานอนหลับของหมอยาอาเซียน

ชื่อวิทยาศาสตร์ Passiflora foetica L

ชื่อวงศ์ PASSIFLORACEAE

ชื่ออื่นๆ กระโปรงทอง ผักห่อหำ ตำลึงฝรั่ง เครือ ขนตาช้าง  หญ้าถลกบาตร หญ้ารกช้าง เถาเงาะ

ลักษณะทั่วไป ไม้เถาล้มลุกมีมือเกาะออกที่ง่ามใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับ ดอกเดี่ยว สีขาวปนม่วง ออกที่ง่ามใบผลสดรูปเกือบกลม เมื่อสุกสีเหลืองถึงส้ม
การขยายพันธุ์ เพาะเมล็ด

ผลไม้ของนก ผักกินดี นอนได้ คลายกังวล พ้นไมเกรน

กะทกรก เป็นวัชพืชที่ขึ้นทั่วไป สมัยเด็กๆเคยแย่งกินผลสุกกับนก ผลสุกนั้นเป็นที่โปรดปรานของนกและไก่ป่า รสชาติออกเปรี้ยว หวานชื่นใจ คล้ายๆกะทกรกฝรั่งที่กำลังเป็นที่นิยมในปัจจุบัน ยอดอ่อน ผลอ่อนกะทกรกเป็นผักพื้นบ้านของคนไทยทุกภาค ทุกวันนี้ก็ยังมีขายอยู่ในตลาดสดในหลายพื้นที่ โดยนำมาทำผักต้มหรือนึ่งกินกับน้ำพริก แกงกิน ผัดน้ำมันกิน ในบรรดาผักพื้นบ้าน ยอดกะทกรกมีเบต้าแคโรทีนสูงเป็นอันดับต้นๆ คือ มีมากถึง 8, 498 ไมโครกรัมต่อ 100 กรัม แต่ผักชนิดนี้จะไม่นำมากินสด เพราะต้นสดมีสารจำพวกไซยาโนเจเนติกไกลโคไซด์ (Cyanogeneticglycoside)  ซึ่งเป็นสารพิษทางอาหารที่ทำให้ตายได้  แต่พิษจะสลายตัวไปเมื่อถูกความร้อน 

กะทกรกไม่ได้เป็นแค่ผักและอาหารพ่อประกาศใจทัศน์ และพ่อหมอยาเมืองเลย จะใช้กะทกรกเป็นยาช่วยให้นอนหลับ คลายความวิตกกังวล บรรเทาอาการไมเกรน และไม่ให้ฝันร้าย การใช้เป็นยานอนหลับนี้เป็นสรรพคุณที่หมอยาในประเทศต่างๆ ในอาเซียนยกเว้นบรูไนใช้เหมือนกัน ในเวียดนามมีผลิตภัณฑ์กะทกรกในรูปชาชงยาน้ำเชื่อม วางขาย และหมอพื้นบ้านมีการจ่ายใบแห้งของกะทกรก 10-15 กรัม เพื่อให้ผู้ป่วยนำไปต้มกินเป็นยาสงบระงับ คลายความวิตกกังวล ส่วนกะทกรกฝรั่งหรือเสาวรส ซึ่งเป็นพืชในสกุลเดียวกับกะทกรก ก็มีสรรพคุณคล้ายกัน ในสหรัฐอเมริกามีผลิตภัณฑ์ชาจากใบและดอก เสาวรสจำหน่ายเป็นผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเพื่อช่วยให้นอนหลับเช่นกัน

นอกจากนี้ หมอยาพื้นบ้านไทยยังใช้กะทกรกเป็นยาบำรุงหัวใจรากใช้ขับนิ่ว  ขับปัสสาวะ  ลดความดัน และยังเข้ายาประคบตำพอกรักษาแผล เป็นต้น

กะทกรก สมุนไพร ความหวังใหม่ ของผู้สูงอายุ

การ ศึกษาทางวิทยาศาสตร์บ่งชีว่า กะทกรกเป็นสมุนไพรที่จะนำมาพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์เสริมอาหารสำหรับผู้สูงอายุอย่างมาก เนื่องจากมีการศึกษาในหนูพบว่า กะทกรกช่วยลดอาการความจำบกพร่อง และเพิ่มความหนาแน่นของเซลล์ประสาทในสมองส่วนฮิปโปแคมปัส ซึ่งผลต่อระบบประสาทส่วนกลางที่พบค่อนข้างครอบคลุมอาการผิดปกติทางระบบประสาทที่พบมากในผู้สูงอายุ เช่น ลดอาการสมองขาดเลือด เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของระบบประสาท และการตอบสนองต่อสิ่งเร้า ลดความเมื่อยต้านการซึมเศร้า เพิ่มประสิทธิภาพทางความคิดเพิ่มความจำ เป็นต้น

นอกจากนี้ ยังมีการวิจัยพบสาร phenols และ flavonoids ในปริมาณสูง ซึ่งมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ต้านความชรา ต้านมะเร็ง ป้องกันโรคหลอดเลือดหัวใจ โรคระบบภูมิคุ้มกัน โรคพาร์กินสันโรคอัลไซเมอร์ เป็นต้น

ตำรับยา

ยาทำให้นอนหลับ: นำยอดอ่อนมานั่งกินกับน้ำพริกนำใบหรือดอกมาต้มหรือชงน้ำกิน

ยาบรรเทาอาการไมเกรน: ทั้งห้า 1 กำมือต้มกับน้ำ 1 ลิตรครึ่งต้มให้เดือด 15 นาทีดื่มขณะอุ่นๆครั้งละ 1 แก้ววันละ 3 เวลา

ยาแก้นิ่ว: รากกะทกรกรากหญ้าคากาฝากมะขามป้อมต้มกิน

ยาบำรุงหัวใจ: ดอกตัวผู้ของกะทกรกเป็นดอกแล้วจะร่วงลงพื้นใช้ดอกนั้นต้มรวมกับบัวหลวงหัวร้อยรูช่วยบำรุงหัวใจ

ยารักษาแผลทำให้แผลสิวให้หายเร็ว: น้ำทั้งต้น (รากลำต้นใบ) มาตำให้ละเอียดแล้วนำมาพอกแผลบริเวณที่มีอาการวันละประมาณ 3-4 ครั้ง

กันแมลงมากัดหัว: เอาเครือทัดหูไว้